Loading...
Altar Zoque Popoluca

Cosmovisión día de muertos

Días antes de llegar el día de muertos hay personas que platican que ya soñaron con un familiar, por ejemplo: el papá, la mamá. Lo que significa para nosotros los nuntajɨɨyi’, que es una señal y que nos da el mensaje de ofrendarle el día de muertos porque ya andan entre nosotros.

El día 31 de octubre, por la tarde algunas familias van al panteón para limpiar la tumba de tierra o lavar la tumba hecha de cemento. Para que nuestros muertos lleguen a comer en lo limpio. A la media noche se sacrifican cerdos en las comunidades del municipio de Soteapan para ofrendar chicharrón, carne frita a los muertos.

El día 01 de noviembre, al medio día empiezan a llegar los niños y los adultos por la tarde. Desde muy temprano se empiezan hacer los tamales y se ponen a cocer la masa, la ponen en la tina o paila para hervirlo. A medio día las personas del municipio de Soteapan empiezan a poner las ofrendas, unas tortillas con chicharrón, carne frita. Las frutas como las naranjas, plátanos, pedazos de caña, veladoras, velas. Las familias que se les murió un hijo o hija van por la tarde a dejar las flores y las frutas, velas o veladoras al panteón. Llamamos a nuestros muertos, “ven a comer papa”, “ven a comer mamá”, “ven a comer hijo o hija”.

El día 02 de noviembre, los muertos niños y adultos desayunan temprano y a medio día se regresan al lugar de los muertos. Desde muy temprano las personas del municipio de Soteapan empiezan a poner los tamales, las flores, velas o veladoras. A la iglesia van los mayordomos en el altar comunitario a dejar tamales y café para aquellos muertos que los familiares ya no se acuerdan de ellos. Otras personas van al panteón a dejar la ofrenda en la tumba. Convocamos nuevamente a nuestros muertos, “Ven a comer tamales papá”, “ven a comer tamales mamá”.

Si vemos volar unas mariposas en la casa decimos que ya llegaron los muertos que esperamos.


Tsu’tssɨn Nuntajɨɨyipɨk

Wiñtyi iga nukpa tsu’tssɨn weeñi tantɨwɨtam akmawiñayajtabam, imawiñixyajpam ijaatun, iaapa’. Tyii tanɨmaytyo’oba yɨ’p mawiñ iga nu’ukiyajam tantsu’tsyaj, iga ityyajum yɨ’p naxukmɨ, miññeyajum tajo’oyayyaj, sɨ’ɨbam injo’kyaj tyii tantunaytyampa.

Je’m inanpɨgam octubre ijaama’, tsu’an weeñi tantɨwɨtam nɨkyajpam tɨganjuj ichu’tstɨkkuymɨ (kampusantuj) iga ikuwɨɨwatyajpa ichu’tsyaj ikuumi. Iga jempɨk je’m tsu’tsyaj nukyajpa, wi’kyajpa juuty kuwɨwatne’um. Kugaaptsu’ tantɨwɨtam ikka’ayajpa yooya’ Attebet ityɨganjoomyaj iga tantu’unaytyampa yooya maayi se’etyi tantsu’tsyaj.

Je’m wiñtyipɨk noviembre ijaama’, kugapaama mojpa nuukiyaj tsɨxtyam, tsu’an nukyajpa tsamityam. Tantɨwɨtam tysu’uytyim mojpam ixosyaj ja’api’, iwatyajpam aañmo’oñi, akkɨntaap tiinajoom, paylajoom. Kugapaama Attebet ityɨganjoomyaj, mojyajpam ikkamyaj aañi, chicharrun. Ikkamyajpatyim tɨmyaj ju’uts tsotsoyaj, saamñiyaj, kaanapooki jakayaj, iño’okejkuyyaj. Je’m tantɨwɨtam ka’aneyajwɨ’ɨp imanɨktam nɨkyajpa ichakyaj tyiñmooya, tɨmyaj tɨganjuj ichu’tstɨkkuymɨ (kaampusantuj). Tananwejayyajpa tants’utsyaj, “mamaj miiñɨ miwi’iki”, “papaj miiñɨ miwi’iki’”, “maanɨk miiñɨ miwi’iki”.

Je’m wɨsnapɨk noviembre ijaama’, tsɨxtyam, tsamityam nɨ’kkukejyajpa mo’am nɨkyajpa kugapaama ichu’tstɨkmɨ. Tysu’uytyim tantɨwɨtam Attebet ityɨganjoomyaj mojyajpam ikkamayyaj yooya aañmo’oñi, piyu aañmo’oñi, no’okejkuyyaj. Mastɨkoom nɨkyajpa mayordomoj ichagayyaj je’m tsu’tsyaj aañmo’oñiyaj, kaapel dyampɨk ii ikujɨsyajpa. Tuungakyaj tantɨwɨtam nɨkyajpa ichagayyaj tsu’tsyaj ikuumiyukmɨ aañmo’oñiyaj, tyiñmooyayaj, tɨmyaj, tɨganjuj ichu’tstɨkkuymɨ (kaampusantuj). Eybɨktyim tananwejayyajpa “mamaj miiñɨ miñɨ’ɨki”, “papaj miiñɨ miñɨ’ɨki”.

Siiga tañixpa iga kekkegoypa meemeyaj tantɨkoom tanɨmpa iga nukyajum tantsu’tsyaj.