Loading...
Altar Lhimasipij (Tepehua)

“La fiesta de nuestros muertos en las comunidades masipijni de Tlachichilco, Veracruz”

Todo comienza con la siembra del maíz a inicios del mes de junio, y semanas después (a finales del mes) se siembra la flor de muertos, la mano de león y la flor de olote; mientras crecen las matas de maíz, en la milpa se van integrando otros cultivos. Y así marcha la vida y el pensamiento de las comunidades masapijni del municipio de Tlachichilco, Veracruz. En septiembre les ocupa la cosecha de elotes, qué al mismo tiempo, el aire fresco anuncia la próxima llegada de quienes “antes de nosotros estuvieron aquí…” es cuando poco a poco en estas comunidades el tiempo se va deteniendo para convivir con sus antepasados, con las abuelas y abuelos que habitaron estos territorios y que físicamente ya no están, dicen “es el día de reafirmar los lazos familiares que atraviesan los procesos de vida terrenal y al más allá”. Esta ritual, está fiesta a la vez le llaman Ixk’atan Kininink’an que significa “La fiesta de nuestros muertos”.

Para el pueblo masipijni 18 de octubre reciben a sus difuntos que murieron en desgracia: familiares que perdieron la vida en accidentes, que se ahogaron en los ríos, que les quitaron la vida; mujeres que murieron en la hora del parto y de otras muertes que no fue de manera natural.

El 31 de octubre, arcos colocados y coloridos previamente reciben a los difuntos infantiles en la ofrenda se comparte de “lo que la madre tierra ha dado”. Además, se colocan velas de cera, tamales pollo sin picante y otros alimentos.

El 01 de noviembre se reciben a difuntos de la comunidad adulta, en la ofrenda se ofrece de todo un poco de lo que el esfuerzo familiar haya conseguido, desde pan, atole, tamales y todo lo que se ha cosechado de la tierra.

El compartir de la cosecha del maíz nuevo y otras cosechas no es solo con los difuntos, sino también con la comunidad física, es por ello que el 2 de noviembre las familias, compadrazgos, vecinos, se comparten la ofrenda. Mientras que el 3 de noviembre se visita el cementerio para acompañar en su regreso a los difuntos.

El pensamiento lhimasipij dice “que este periodo de corto tiempo la familia debe estar unida, no debe haber pleitos, malestar entre las personas, porque los difuntos se ponen tristes y lloran, ellos/ellas solo vienen a saber de la familia y a su paso llevan sus alimentos que les va durar todo el año” en espera de su próxima visita.


“Ixk’an kininink’an la ixputaulanin jamasipijnin lakapulaknan Tlachichilco, Veracruz”

Po’aqteni tan ch’ankan k’ispa malhkuyu’ junio, chuncha tan putamaktaicha yu ani malhkuyu’ tamamay pulkixanti, pakamistu, pap’asa xanti; tan ostolh’ancha yu xauti bachu’ucha talakch’an alati lhi’uti. Chuncha taila’an yu ixputsuku ne yu ixtapastak’atk’an jamasipijnin la ixputaulanin laka pulaknan Tlachichilco, Veracruz. Malhkuyu’ septiembre ba xk’ilij talay tan ta’uy t’akta, na bachu’, ani malhkuyu’ ba ta’uksk’atsaicha tanmaqatunkuj tsukunk’un ne tan qalhtoqoxay, yu lapanakni tanujun “lik’atsacha tan talakanuicha ixk’atan yu ninin”. Chuncha laka putaulanin yu julchan jantucha laqcha’an na balaicha tan poqlh lakan kubalej yu maqaniaj pant’in tan tachin yu kint’aukk’an ne kimpapk’an yu tamaqtoqoxatacha yu jantucha katatsukulh ani tan okxuyanau kejnank’an, tanajun “chilhcha junchan tan poqlhcha kalakana’ la kilapanaknik’an, tamintacha yu p’unaj kintamukujun ani lakamanakpa’”. Yucha ani jamato’oyanti, ani k’atan tajuni Ixk’atan Kininink’an, yu nomputunta ixlamak’atanikan yu kininik’an.

Laka putaulan jamasipijni tanajun ba tan chincha 18 julchan octubre ba laqlaqa’ikancha yu jantu oxi taputsilh linin: yu talaqpaqlhi, tataqajulh, yu ta’aksk’aj’ulh la’axkan, yu laqmaknikalh; xanatin yu tanilh tan tamasat’analh ne alaticha yu jantu katamukalh taqa’ati.

Yu 31 julchan malhkuyu’ octubre, uxicha maxantin yu palaqa’in tan lakpulaqa’ikan yu sat’anin (ba laqlisat’an), laqmoqslanikan “yu maqxta’ xanati t’un”. Bachu’ laqmamaqte’anikan maputunkunu’, lakmoqslanikan yu jantu lhkaka pulaqlhi piyu’ ne alaticha yu ukan.

Yu 01 julchan malhkuyu’ noviembre ba laqli’ayan tan laqlilaqa’ikan yu licha’alh ixtap’ask’an yu jamachaqan, lakts’uninin ba yu alincha moqskan kubalcha ni pan, lhtik’ita ne alaticha yu maqalinkan lakat’un.

Yu alinchalh sast’in ne alaticha yu maqxta xanati t’un jantu bamun moqslanikan yu janinin, bachu’ lipoqlikan yu lapakni ta’ukxuyanalh, xliyucha 2 julchan noviembre t’alapanakni talalani yu lapaxkan, talaqaínin bachu’ yu tapaqch’ixninta, siya machaqan, talat’a’uy yu tamaqalin. Lakachincha 3 julchan noviembre poqlhcha ta’an laka putaknun tan talaklanchoqoicha ixnink’an.

Yu jamasipijnin tanajun “ba paqtan, paqt’uy tamin xliyucha poqlh kalakalh laqachaqa’, jantu lukuj kalakalh, xamaktan kat’ukxuntayakalh, lis jantu yu kininink’an ba tamaqaninin ne talajqalun, yu’uncha ba pe’ex taminta laqatsinin xlapanaknik’an yu tacha ta’ukxubilanalhcha, bachu’ talaqmaqxto’ xlibaik’an yu kata’uya’ taun ch’atin” exi chuncha tan tas k’atacha kataminchoqoya’