Loading...
Altar Tének

Tének

La fiesta de Santorom comienza el 29 de septiembre, día de San Miguel Arcángel, encargado de abrirle las puertas a los fieles difuntos. Nosotros los tének no festejábamos esta fiesta, más bien le dábamos gracias a dios por las cosechas abundantes que se lograban; lo dulce, lo agrio, lo salado y lo desabrido, en sí todo lo que se cosechaba.

En la conquista de los españoles trajeron la religión católica, por lo que nos hicieron creer en ella y celebrar la fiesta de todos santos. Se nos impuso esta creencia del día de muertos y es por eso que el 29 de septiembre se cree que San Miguel Arcángel es quien le abre la puerta a los difuntos, por tal razón nosotros los tének iniciamos la fiesta de día de muertos desde el 29 de octubre, y la concluimos hasta el 30 de noviembre, día de San Andrés, quien creemos se encarga de cerrarle la puerta a los difuntos.

El 29 de octubre construimos un arco utilizando palo de sol, lo forramos con rama iglesia y lo adornamos con flor de cempasúchil o pamdha´ wich, mano de león y flor de bojol. Además de colocar naranjas, mandarinas, limas, pan de muerto y tamales de frijol, puerco, pollo y kaxtelan; atole agrio, café, aguardiente, refresco, dulce de cahuayoye, calabaza y muchas otras cosas; y por las noches salen cuadrillas a bailar de casa en casa para alegrar las fiestas de Santorom.


Tének

AN AJIB Santorom u tujel ta 29 nin ajumtalm a ich´ Septiembre nin ajib na San Miguel Arcangel abal jaja´ kwa in walkaltsik an chemelomtsik, ti weje´ yab wi´ik jaich i ajibnal, ti weje´ i pidhal wi´ik tin jalbintsixtalab an ok´oxlom abal jaja´ ti pidhal ejtal an k´apnel xi chi´ik, xi ichidh, xi ch´a´puj ani xi xa´aw, an ja´ ani ejtal xi wa´ach teche´ ti chabal.

Tam ti ulichtsik an oweltsik in tsi´dh´a´ jeche´ an tsubaxtalab xon tij tu t`ajandha´ ki bela´ an belomtalab katolica ani kon jajatsik in ajibnal ejtal an santotsik tu t´ajandh´a´ ki ajibna´ an chemelomtsik, jaxtam xo´ i belal abal ta 29 de septiembre na San Miguel in walkaltsik an chemelomtsik jaxtamxo´ wawa´ i ajibnal an chemelomtsik i tujwal ta 29 ta octubre as ta tin chabtal a k´itsaj ta ich´ noviembre ani i ok´yal ta 30 ta noviembre tin ok´ontal tam nin ajib na San Andres abal u usnal jaja´ in mapyal an wi´leb abal jaja´ in lujyal kin paxk´iy an chemelomtsik.

Wawa´ tu Tének ta 29 ta ich´ octubre i t´ajal i pulnel k´al i te´ palo sol ani i boliyal k´al i dhiblab y wik´al k´al i k´oyol i t´ajal chablix ani taja´tam ani i wichyal k´al i pamdha´ wich, k´al i manaleon, ani i bojol wich, aniy jeye i paltsal ti lanax, mandarina, i chichi´ lima, kuku´ pan ani i kwajbantsal ti t´u´udh chanak´w´, olom, i kwita´ ani i t´ajal i t´udh chib, i kwajbaljeyej i yuj, café, ani i uxnel, i chi´madh oy, k´alam ani yan ma xaney, ani akal u kalel ban atajtsik an bixom ejek abal kin k´ijidhmedha´ an ajib. Aniy jeye i akyal an wich ban kamposanto ani taja i junal an t´u´udh ani an uxnel abal taja ku k´apuch k´al ni atkidhtal.

Tam nin ajib na San Andres tam i ok´yal nin ajib an chemelomtsik, na Andres jajakwa´ in paxk´iyal an chemelomtsik tuwa´ bin k´ima´ an ok´oxlom.